Σάββατο 26 Φεβρουαρίου 2011

Δοκίμιο και άλλα γραμματειακά είδη


Δοκίμιο και άλλα γραμματειακά είδη

Διατριβή
Επιστημονική μελέτη που πραγματεύεται ένα πρωτότυπο θέμα και υποβάλλεται σε κάποιο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα (Πανεπιστήμιο ή Πολυτεχνείο) για την απόκτηση ορισμένου επιστημονικού τίτλου.

Μελέτη
Γραπτό κείμενο στο οποίο γίνεται παρουσίαση των συμπερασμάτων ορισμένης έρευνας.

Μονογραφία
Επιστημονική μελέτη που αναφέρεται διεξοδικά σε ορισμένο ειδικό θέμα.

Πραγματεία
Γραπτό κείμενο επιστημονικού χαρακτήρα, που εξετάζει, μελετάει και αναπτύσσει σε βάθος και σε πλάτος ένα ορισμένο θέμα.

Παρασκευή 25 Φεβρουαρίου 2011

Γιατί η Μαιρούλα δεν γράφει άριστες εκθέσεις


ΓΙΑΤΙ Η ΜΑΙΡΟΥΛΑ ΔΕΝ ΓΡΑΦΕΙ ΑΡΙΣΤΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ
της Αναστασίας Σκόρδου
Πηγή: http://www.alfavita.gr/artro.php?id=24368
24/02/2011

Όσοι από μας τους φιλολόγους έχουμε μακρά θητεία στη διδασκαλία της έκθεσης-τώρα τη λέμε παραγωγή λόγου- διαμορφώσαμε νωρίς, με το μεράκι του καλού ερασιτέχνη, κάποια κριτήρια αξιολόγησης των γραπτών των μαθητών μας. Από τα εύκολα: ορθογραφία, ευανάγνωστη γραφή, καλή εικόνα γραπτού, σωστή σύνταξη και λεξιλόγιο, μέχρι τα πιο δύσκολα: απάντηση με πληρότητα στα ζητούμενα του θέματος, λογική αλληλουχία νοημάτων, συνεκτικότητα, συνοχή, ακρίβεια και σαφήνεια στην έκφραση κλπ.
 Στη συνέχεια, με το νέο σύστημα διδασκαλίας η έκθεση εντάσσεται πιο οργανικά στη διδασκαλία της γλώσσας, περιορίζεται σε έκταση, σε βαθμολογική βαρύτητα, γίνεται ένα χρηστικό μάθημα, αφού επιδιώκει να συνδεθεί με τις ανάγκες της επικοινωνίας και όχι να μείνει στο αμφιλεγόμενο ακαδημαϊκό βάθρο της "έκθεσης ιδεών". Αυτές τις αλλαγές ακολούθησαν, όπως είναι εύλογο, και πιο σταθμισμένα κριτήρια, πιο αντικειμενικοί δείκτες αξιολόγησης, που μοιράζονται κατά καιρούς χέρι με χέρι σε σεμινάρια, σε βαθμολογικά κέντρα και σχολεία, από ευσυνείδητους συμβούλους σε φιλότιμους διδάσκοντες και βαθμολογητές. Έχουμε πια "κουτάκια" με επίπεδα λόγου, άλλα κριτήρια για το περιεχόμενο, άλλα για τη δομή κι άλλα για την έκφραση και δίπλα η αναλυτική περιγραφή των διακριτικών στοιχείων κάθε επιπέδου, πχ το κατώτατο επίπεδο στην έκφραση αντιστοιχεί σε: πολλά λάθη, απλοϊκότητα στη διατύπωση, περιττολογίες κλπ. Κι όλα αυτά "κοστολογούνται" με συγκεκριμένη βαθμολόγηση.
 Όλα καλά μέχρι εδώ. Απόλυτα αναγκαία η αντικειμενική βαθμολόγηση του γραπτού λόγου των μαθητών, όπως γίνεται σε όλες τις εξετάσεις γλώσσας σε όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα. Επομένως θα περιμέναμε η έκθεση να ακολουθεί σε ένα βαθμό τα υπόλοιπα μαθήματα του σχολικού προγράμματος ως προς την κατανομή της βαθμολογίας. Γιατί δεν μπορεί να αριστεύουν μαθητές σε πολύ δύσκολα μαθήματα, μαθηματικά, φυσική, αρχαία και να καταποντίζονται στη μητρική τους γλώσσα. Σκεφθείτε και τι θα βλέπαμε αν δεν είχαμε και την αναλογία 60-40 υπέρ των γλωσσικών ασκήσεων. Θα ήταν η έκθεση το αδιαφιλονίκητο βατερλώ όλων των υποψηφίων, που μπορεί να διαπρέπουν οπουδήποτε αλλού, αλλά τους πιάνει το δόκανο της έκθεσης και τους κόβει τα φτερά πριν τα ανοίξουν.
Όσοι παροικούμε σ' αυτό το τείχος των δακρύων που λέγεται ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, γνωρίζουμε καλά πολλές από τις αιτίες του φαινομένου: Η φροντιστηριοποίηση του μαθήματος με τα ετοιματζίδικα θέματα, τις εκφράσεις κλισέ, τα στοκ των sos, τις μασημένες τσίχλες ιδεών που κολλάνε στο μυαλό και στη γλώσσα των μαθητών μας και τους μετατρέπουν από έξυπνα, ευρηματικά στον καθημερινό τους λόγο, ΠΟΛΥΓΡΑΦΟΤΑΤΑ, με χίλιους δυο τεχνολογικούς τρόπους και γραφές, πλάσματα, σε αφασικά και ανελλήνιστα όντα στις σχολικές τους εκθέσεις. Μια μεταμόρφωση που όποιος την έχει δει να συντελείται μπροστά στα μάτια του και τα αφτιά του, νιώθει πως γλιστρά μέσα από τα ανήμπορα χέρια του ο λόγος των μαθητών του, του γυρίζει την πλάτη, βγαίνει σε πλατείες και δρόμους, συχνάζει σε οθόνες και καφετέριες, αλλά δεν περνάει ούτε απέξω από μια αίθουσα διδασκαλίας.
Κι εδώ θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι άλλο οι ανάγκες επικοινωνίας της καθημερινότητας και άλλο η παραγωγή κειμένων δοκιμιακού χαρακτήρα, με βάση έναν διευρυμένο και απαιτητικό γλωσσικό κώδικα. Ωραία, να συμφωνήσουμε λοιπόν ότι υπάρχουν παιδιά που δεν μπορούν να αγγίξουν τα υψηλά διανοήματα και τις εκφράσεις, αλλά τουλάχιστον ας τους δοθεί η χάρη να μιλήσουν απλά για τις σκέψεις τους, τους προβληματισμούς τους και τις αγωνίες τους, χωρίς να κρέμεται πάνω από τα γραπτά τους ο μαξιμαλισμός των τελειομανών φιλολόγων τους, που διαμορφώνουν κριτήρια αξιολόγησης για μικρούς Ελύτηδες και Παπανούτσους.
Τι εννοώ;
Μπορεί η Μαιρούλα να γράψει μια έκθεση χωρίς σοβαρά λάθη, με απλές ιδέες της ηλικίας της, με σωστό και όχι απαιτητικό λεξιλόγιο, με μια στρωτή δομή και να πάρει έναν καλό βαθμό;
Σε καμία περίπτωση! Το ανώτερο που μπορεί να πάρει με ένα τέτοιο γραπτό είναι 17!
Γιατί; Γιατί, Μαιρούλα μου, αν σου βάλουν εσένα 20, επειδή έγραψες σωστά ελληνικά και απάντησες με απλό τρόπο στα ζητούμενα, τι θα βάλουν στην Ειρηνούλα που "διαπραγματεύθηκε πλήρως και εμβάθυνε" στο θέμα; Άσε που το "τεκμηρίωσε ολόπλευρα".
Όσο για τα απλά και σωστά σου ελληνικά δεν φτουράνε μπροστά στον "δόκιμο λόγο, την απόλυτα ώριμη και ακριβή διατύπωση" της αλληνής. Α, και πού είσαι; Μην ξεχνάμε το βασικό: ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑ, στο περιεχόμενο, την έκφραση. Πού πας εσύ καψερό με τα παλιά σου ρούχα τα χιλιοφορεμένα; Τι, μόνο οι ποιητές και οι πεζογράφοι θα διεκδικούν δάφνες πρωτοτυπίας; Τα δεκαοχτάχρονα θα υστερήσουν;
Τώρα ποιο κανονικό δεκαοχτάχρονο μπορεί μέσα σε 6 παραγράφους και μιάμιση ώρα το πολύ, να δώσει τέτοιο ολοκληρωμένο και ουρανοκατέβατο γραπτό, μόνο ο καλός θεός των αιθεροβαμόνων φιλολόγων το ξέρει.
Κι αυτός τίποτα δε μαρτυράει στην καημένη τη Μαιρούλα...

Αναστασία Σκόρδου
φιλόλογος

Τρίτη 22 Φεβρουαρίου 2011

Χαρακτηριστικά επιστημονικού λόγου


Τα κυριότερα γνωρίσματα του επιστημονικού λόγου είναι:
  •  η χρήση ειδικού επιστημονικού λεξιλογίου
  • προσεκτική τεκμηρίωση μιας άποψης με έγκυρα επιστημονικά δεδομένα.
  • κριτική στάση απέναντι στη βιβλιογραφία, επιδίωξη της αντικειμενικότητας.
  • σαφήνεια και ακρίβεια στη διατύπωση.
  • αυστηρή λογική οργάνωση του κειμένου.
  • οι αξιολογικές κρίσεις και τα τεκμήρια είναι ευδιάκριτα.
  • επίκληση στη λογική

Κυριακή 20 Φεβρουαρίου 2011

Αποδεικτικό - Στοχαστικό Δοκίμιο


Κοινά χαρακτηριστικά: αποδεικτικού - στοχαστικού δοκιμίου
  • Ο υποκειμενισμός αποτελεί σταθερό γνώρισμα σε όλες τις μορφές των δοκιμίων και συχνά ορισμένα δοκίμια παίρνουν τον προσωπικό τόνο του ημερολογίου ή της εξομολόγησης
  • Άμεσο, οικείο ύφος που επιτυγχάνεται με τη χρήση προφορικών εκφράσεων και προσβλέπει στην επικοινωνία με τον αναγνώστη
  • Ο τόνος ενός δοκιμίου εξαρτάται από το σκοπό του συγγραφέα. Μπορεί να είναι σοβαρός, όταν ο συγγραφέας θέλει να πληροφορήσει τον αναγνώστη, φιλοσοφικός ή σατιρικός, αν σκοπεύει να τον διδάξει, χιουμοριστικός, όταν θέλει να τον διασκεδάσει, να τον τέρψει.
 1. Το αποδεικτικό δοκίμιο και τα χαρακτηριστικά του
  • Δίνεται έμφαση στην ανάλυση και επεξεργασία μιας ιδέας.
  • Κυριαρχεί η λογική σε σχέση με το συναίσθημα.
  • Η δομή είναι αυστηρή και προσεκτικά μελετημένη και υπηρετεί το σκοπό του συγγραφέα, δηλαδή την παρουσίαση ενός θέματος και την προβολή θέσεων ή εισηγήσεων.
  • Η γλώσσα είναι κυριολεκτική, σαφής και ακριβής.
  • Ο δοκιμιογράφος χρησιμοποιεί περισσότερο τις γνώσεις παρά τη φαντασία του, τη δεξιότητα τεκμηρίωσης των ιδεών του παρά τη συναισθηματική φόρτισή τους.
  • Το ύφος του αποδεικτικού δοκιμίου είναι αντικειμενικό, χωρίς πρόθεση να εντυπωσιάσει, αλλά να πείσει για τη λογική ορθότητα των συλλογισμών.
  • Κυριαρχεί ο διδακτικός τόνος.
 
2. Το στοχαστικό δοκίμιο και τα χαρακτηριστικά του.
  • Συχνά το θέμα δεν γίνεται αντιληπτό από τον πρόλογο
  • Οι επιμέρους ιδέες συνδέονται συνειρμικά
  • Δεν υπάρχει ένα καθαρό διάγραμμα
  • Ο δοκιμιογράφος περιδιαβάζει ελεύθερα στο χώρο των ιδεών
  • Κυριαρχεί η μεταφορική (συνυποδηλωτική) χρήση της γλώσσας
  • Συχνή η επίκληση στο συναίσθημα
  • Η έμφαση δεν δίνεται τόσο στην πειθώ, όσο στην πληροφόρηση και στην τέρψη

Παρασκευή 18 Φεβρουαρίου 2011

Θεματικοί Κύκλοι: Οι Ελληνικοί τόποι και τα μνημεία τους


ΠΡΟΤΑΣΗ
Δες και το υλικό για τους Ελληνικούς τόπους και τα μνημεία τους στο σχολικό βιβλίο των ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΚΥΚΛΩΝ στις σελίδες 291-309.
Μερικά ερωτήματα που τα κείμενα αυτά προκαλούν είναι τα παρακάτω:

  1. Με ποιον τρόπο –θα έπρεπε- να προσεγγίζουμε τα μνημεία του τόπου μας; (βλ. Καρούζος σελ. 295-297)
  2. Ποια η ιδιαιτερότητα του Παρθενώνα ως προς τη γλυπτική του διακόσμηση σε σχέση με τους άλλους ελληνικούς ναούς; (βλ. Ανδρόνικο σελ. 298-299)
  3. Με ποιο τρόπο αντιμετωπίζει σήμερα η ελληνική κοινωνία και πολιτεία τα απομεινάρια του πολιτισμού μας; (βλ. Μπουκάλας σε. 304)
  4. Η ελληνική εκπαίδευση προσφέρει την απαραίτητη υποδομή, ώστε τα αρχαία μνημεία, πέρα από «πόροι χρήματος», να είναι και «πόροι μνήμης» για τις νέες γενιές; (βλ. Μπουκάλας σε. 304)
  5. Πώς αντιμετωπίζουν τον τόπο τους οι σύγχρονοι άνθρωποι και πώς οι παλιοί; (βλ. Σκουτέρη σελ. 305-306)
  6. Ποιο το επίπεδο του πολιτισμού με βάση την παραπάνω σύγκριση; ; (βλ. Σκουτέρη σελ. 305-306)
  7. Τι μπορεί να προσφέρει στον σύγχρονο άνθρωπο η επίσκεψη στα ελληνικά μουσεία; ; (βλΑνδρόνικος σελ. 308-309)

Δευτέρα 14 Φεβρουαρίου 2011

Η Οργάνωση του δοκιμίου


Η οργάνωση του δοκιμίου
Το δοκίμιο παρουσιάζει μια ποικιλία μορφών ως προς την οργάνωση. Άλλα δοκίμια έχουν αυστηρότερη λογική οργάνωση, ενώ άλλα έχουν πιο ελεύθερη οργάνωση και σε άλλα πάλι η οργάνωση είναι μάλλον συνειρμική. Τα δοκίμια που οργανώνονται λογικά προσεγγίζουν περισσότερο τον επιστημονικό λόγο, ενώ τα δοκίμια που έχουν πιο ελεύθερη οργάνωση προσεγγίζουν μάλλον τη λογοτεχνία.


Οργάνωση / Δομή

Αποδεικτικό
ή δοκίμιο Πειθούς
Δοκίμιο με ελεύθερη οργάνωση
ή Στοχαστικό

Λογική οργάνωση

Δομή απόλυτα διακριτή
(Πρόλογος, Κύριο Μέρος, Επίλογος)
Δομή συνειρμική, χωρίς
ξεκάθαρο διάγραμμα



Σκοπός
Ο δοκιμιογράφος κρίνει ή προσπαθεί να εκλαϊκεύσει επιστημονικά θέματα, διασαφηνίζοντας κάποια σημεία που δεν είναι κατανοητά, να μεταδώσει γνώσεις φιλτραρισμένες μέσα από τη δική του προσωπικότητα, να πληροφορήσει και τελικά να πείσει

O δοκιμιογράφος περιδιαβάζει ελεύθερα πάνω σε ένα θέμα και εκφράζει τις προσωπικές παρατηρήσεις, εκτιμήσεις και προβληματισμούς του που αντλεί από τη γενική πείρα της ζωής του
Τρόπος πειθούς
Επίκληση στη λογική ή στην αυθεντία
Eπίκληση στο συναίσθημα

Γλώσσα
Κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας
Κυριαρχεί η ποιητική λειτουργία της γλώσσας


Η Γλώσσα του δοκιμίου


Η γλώσσα του δοκιμίου
  • Γλώσσα δηλωτική (κυριολεκτική) ή συνυποδηλωτική (μεταφορική) ανάλογα με το σκοπό του συγγραφέα
  • Λόγιες λεκτικές επιλογές
  • Χρήση διαφόρων τεχνικών ομαλής μετάβασης, όπως χρήση συνεκτικών μορίων και εκφράσεων, χρήση φράσεων-γεφυρών κ.λπ.
  • Χρήση υποτακτικού λόγου
  • Συχνά προφορικότητα στην έκφραση, η οποία δεν οφείλεται στο λεξιλόγιο ούτε στη σύνταξη, αλλά προκύπτει από την οικειότητα στον τόνο και το γεγονός ότι ο δοκιμιογράφος δεν περιορίζεται αυστηρά σε ένα θέμα, όπως συμβαίνει και στην οικεία συνομιλία.