Ομάδα - άτομο - μαζοποίηση

Κείμενο μαθήτριας που γράφτηκε στην τάξη, στο δίωρο της «Έκθεσης» και χρησιμοποιήθηκε ως «κείμενο εργασίας» για την παραγωγή λόγου.

Ομάδα και άτομο

της Σήλιας Β.

 Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ό άνθρωπος είναι «ον κοινωνικό». Έχει δηλαδή την ψυχική ανάγκη να συναναστρέφεται άτομα, να ανταλλάσει ιδέες, απόψεις, συναισθήματα και γενικότερα να συνομιλεί με τον συνάνθρωπό του. Και αυτό δεν το υπερασπίζεται κανένας θεσμός περισσότερο από αυτόν της κοινωνικής ομάδας. Εκεί το κάθε άτομο αποκτά μια ταυτότητα, νιώθει ότι ανήκει κάπου, έχει την «αίσθηση του εμείς». Ο θετικός λοιπόν ρόλος της ομάδας σε ατομικό επίπεδο είναι αδιαμφισβήτητος. Εντούτοις ελλοχεύει ο κίνδυνος της μαζοποίησης.

Ο ρόλος της ομάδας είναι χαρακτηριστικός στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του κάθε ατόμου. Ενταγμένο μέσα σε αυτήν, αισθάνεται ασφάλεια. «Κάνει ό,τι κάνουν και οι άλλοι, ανήκει κάπου, δε φοβάται μήπως απομονωθεί, μην απορριφθεί». Ιδιαίτερα ο κάθε νέος, έχοντας εύπλαστο χαρακτήρα, επηρεάζεται εύκολα από τους συνανθρώπους του και επιδιώκει την ένταξή του σε ομάδες προκειμένου να ολοκληρωθεί. Η ολοκλήρωση αυτή γίνεται άμεσα. Ο καθένας μαθαίνει να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του, τις ενέργειες, τις πράξεις του σε συνάρτηση με τις επιθυμίες και τα «θέλω» των γύρω του. Σέβεται την προσωπικότητα και τα δικαιώματα των άλλων, ενώ υπερασπίζεται τα δικά του. Βοηθάει, συμπαραστέκεται, συνεργάζεται, συναγωνίζεται, αισθάνεται χρήσιμος. Παράλληλα αποκτά υποχρεώσεις, εργάζεται για το καλό του συνόλου, για έναν κοινό στόχο. Ειδικά σε εποχές ρευστότητας, χωρίς σαφείς προσανατολισμούς και σημεία αναφοράς, η ύπαρξη ενός κοινού στόχου είναι πολύτιμη.

Βέβαια, η ένταξη των ατόμων σε ομάδες βοηθάει πολύ και ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο. Πιο συγκεκριμένα, ειδικά στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες, οι ομάδες βοηθούν την εύρυθμη λειτουργία τους προστατεύοντας τη Δημοκρατία. Γιατί η Δημοκρατία είναι το πολίτευμα που στηρίζει τη δύναμη και την ομορφιά του στη συμμετοχή όλων των πολιτών στα κοινά. «Αν δεν καώ εγώ, ένα δεν καείς εσύ, πώς θα γίνουν τα σκοτάδια φως» υποστηρίζει ένας διάσημος ποιητής, επιθυμώντας να υπογραμμίσει την αξία της συμμετοχής όλων των πολιτών στην αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων. Αυτή η συμμετοχή προϋποθέτει ο κάθε πολίτης να είναι ενημερωμένος, να έχει μια ολοκληρωμένη άποψη. Και αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί πουθενά αλλού καλύτερα, παρά στους κόλπους της κοινωνικής ομάδας. Εκεί τα άτομα μέσα από το διάλογο, την αντιπαράθεση απόψεων επιδιώκουν μια όσο το δυνατόν καλύτερη προσέγγιση της αλήθειας. Παράλληλα, καθώς δρουν σε ομάδες, βελτιώνονται και γίνονται ηθικά και πνευματικά καλύτερα, πιο δημιουργικά και με περισσότερη όρεξη. Δεδομένου λοιπόν του ότι οι πολίτες αποτελούν τον «καθρέφτη» της κάθε κοινωνίας, ανάλογη είναι και η πρόοδος που σημειώνει η κοινωνία στην αντίστοιχη περίπτωση.

Μολονότι λοιπόν η ομάδα έχει πολλά πλεονεκτήματα τόσο για το άτομο, όσο και για την κοινωνία, δεν παύει να εγκυμονεί ο κίνδυνος της μαζοποίησης. Μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο και καθώς το κάθε άτομο υιοθετεί όλο και περισσότερα από τα χαρακτηριστικά του, αρχίζει και ομογενοποιείται, να παύει να διαφέρει, να χάνει την προσωπική του ταυτότητα. Τείνει να μετατραπεί σε ένα «μόριο» μιας «υπό επεξεργασίαν μάζας» που μπορεί εύκολα να αντικατασταθεί, χωρίς να διαφέρει σε τίποτα από τα υπόλοιπα. Βέβαια, η αποδοχή του νέου και η υιοθέτηση του καλύτερου μέσα από την ένταξη σε μια ομάδα δεν είναι κατακριτέα, αντίθετα βελτιώνει και εξελίσσει τη ζωή του κάθε ατόμου. Αρκεί όμως οτιδήποτε το διαφορετικό να μη γίνεται άκριτα δεκτό ως καλύτερο και να μη μετατρέπεται σε αντικείμενο δουλικής μίμησης. Ο καθένας ως μέλος ενός συνόλου, οφείλει να είναι ανοικτός στο καινούργιο, αλλά να το επεξεργάζεται και να το προσαρμόζει στη δική του προσωπική ιδιαιτερότητα, την οποία χρειάζεται να διαφυλάξει ως «κόρην οφθαλμού». Διαφορετικά, παραμονεύει η μαζοποίηση, η αλλοτρίωση, η εξαφάνιση.

Απέναντι επομένως στη δολιότητα των σύγχρονων μηχανισμών εξανδραποδισμού και μαζοποίησής του, το άτομο δεν έχει να αντιπαραθέσει παρά μόνο την ευψυχία του και τη διαρκή πνευματική του εγρήγορση. Η ευψυχία είναι το θάρρος και η ψυχική δύναμη με την οποία οφείλει να είναι οπλισμένος ο καθένας, προκειμένου να μην παρασύρεται στα πλαίσια της ομάδας στην οποία ανήκει. Σημαντική βέβαια είναι και η κριτική ικανότητα. Θέτοντας στη διαδικασία της κριτικής κάθε προβαλλόμενη ιδέα ή πεποίθηση, μπορεί να υπερασπίσει την πνευματική ακεραιότητά του. Η ουσιαστική παιδεία μπορεί, όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση να αποτελέσει την «ασπίδα» που θα τον προστατεύσει. Γιατί η παιδεία δεν είναι μία απλή χρησιμοθηρική λειτουργία, ένα κοινό επαγγελματικό εφόδιο. Είναι μια ευρύτερη κοινωνική λειτουργία, που πέρα από τις αναγκαίες γνώσεις προωθεί τη γύμναση του στοχασμού και την αναγωγή της ψυχής σε υψηλότερες βαθμίδες, ώστε να ενταχθεί ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα στο κοινωνικό σύνολο. Μια προσωπικότητα που δεν κινδυνεύει να αλλοτριωθεί, να μαζοποιηθεί ή να χάσει τις ιδιαιτερότητές της.

Συνοψίζοντας, αξίζει το σύνολο των πολιτών να συνειδητοποιήσουν την αξία της ένταξής τους σε μία κοινωνική ομάδα. Γιατί μόνο όταν ο καθένας λειτουργεί ως ομάδα και όχι ως μονάδα, μπορεί η κοινωνία να ελπίζει σε ένα καλύτερο αύριο.                                                                      [λ. 752]